Jeneverbes geeft kleur aan Roodzanden

Vergrijzing van jeneverbessen

In Nederland komt de jeneverbes voornamelijk voor op droge en schrale heidegronden. Door de ontginning (afgraving) van de heide, het oprukken van het bos en de verzuring van de grond heeft de jeneverbes het op veel plaatsen inmiddels moeilijk. Onderzoek uit 2004 suggereerde dat de jeneverbes in Noord- en Oost-Nederland letterlijk vergrijsde en binnen tien jaar kon uitsterven. Mede door de inspanningen van het Jeneverbesgilde Drenthe gaat het inmiddels beter met de vitaliteit van oude struiken en de opkomst van jonge struiken.

Gildevoorzitter Pieter Posthumus staat al 20 jaar “op de bres voor de jeneverbes”. In het begin ging het om onderzoek en bewustwording; tegenwoordig houdt het gilde zich bezig met beheer, educatie en enthousiasmeren. “Er zijn zo’n 15 jeneverbesbrigades actief met onderhoud in het veld. Daarnaast organiseren we activiteiten zoals bijeenkomsten, kennisuitwisselingsmiddagen en voorlichtingsavonden. Zo blijven mensen op de hoogte hoe het gaat met de jeneverbes in Drenthe.”

Heideverbinding

In opdracht van provincie Drenthe zorgt Prolander ervoor dat heide, schraalland en kruiden- en faunarijk grasland tot ontwikkeling kunnen komen in Roodzanden. Om de heide beter te laten functioneren, en om de bestaande heidegebieden minder geïsoleerd te maken, is een plan gemaakt voor een heideverbinding. Om de heideverbinding te completeren wordt in twee bestaande bosstroken een ruime opening gemaakt.

De eigenaren van deze bosstroken willen graag meewerken aan het realiseren van de heideverbinding. Enkele eigenaren weten van hun grootouders dat voordat het bos er was, hier heide met jeneverbessen heeft gestaan. Op initiatief van die grondeigenaren heeft Prolander de mogelijkheid onderzocht om de jeneverbes terug te brengen.

Herstel en beheer

Ondanks zijn enthousiasme kijkt Posthumus genuanceerd naar de mogelijkheden voor dit herstel. “Over vermeerdering van de jeneverbes bestaan meerdere geluiden. Als de leefomgeving geschikt is, komt de jeneverbes vaak vanzelf. Met geld van de provincie hebben we nu struiken opgeknapt die ten dode waren opgeschreven.”

Van actief beheer profiteert de jeneverbes door zowel natuurlijk herstel als nieuwe aanplant, vertelt Posthumus. “Waar in het verleden jeneverbessen voorkwamen, wilden we in dit project zeker ook weer een paar stekjes planten. We hebben materiaal gebruikt van jeneverbessen die in de buurt stonden en laten opkweken tot vijf nieuwe struiken. Volgend winterseizoen kunnen ze geplant worden. Daarna gaan we vervolgbeheer doen. Op een gegeven moment laat je het los, want het is natuur.”

Samenwerking en draagvlak

Rondom natuurbeheer bij Roodzanden zijn er warme contacten tussen Prolander en het Jeneverbesgilde, zegt Posthumus. “De samenwerking met Prolander gaat hartstikke goed. Prolander vindt de samenwerking met het Jeneverbesgilde en Landschapsbeheer Drenthe ook mooi. Bij de contacten met Prolander betrekken we de brigades en daarmee de burgers. Zij weten dan ook wat Prolander doet. Die wisselwerking is effectief.”

Bij het natuurherstel in Roodzanden heeft Prolander de omgeving van begin af aan betrokken. Het Jeneverbesgilde heeft dezelfde insteek, zegt Posthumus. “Het is belangrijk dat je lokale bewoners bij het project betrekt. Dat draagt weer bij aan het draagvlak voor natuurherstel en -ontwikkeling. We maken de jeugd graag enthousiast. Samen met de studenten van de landbouwschool werken we aan dit mooie project. We hopen zo op verjonging, niet alleen voor de jeneverbes maar ook binnen het Jeneverbesgilde zelf.”

Maatregelen in het gebied

Het inrichtingsplan Roodzanden is vorig jaar vastgesteld. De omgeving, belanghebbenden en gebiedspartijen zijn diverse malen betrokken bij de planvorming, o.a. tijdens schetssessies, informatiebijeenkomsten en werksessies. Allerlei ideeën, wensen en knelpunten zijn tijdens dit proces ingebracht. De verwachting is dat de uitvoering najaar 2025 kan starten. Voorjaar 2026 kan het werk klaar zijn, mogelijk met een uitloop naar najaar 2026. Bekijk de storymap Roodzanden voor meer informatie.

Wellicht zijn al in de zomer van 2026 de kiemen zichtbaar van een nieuwe generatie jeneverbessen in Roodzanden. Ook voor andere planten en dieren is die ontwikkeling buitengewoon goed nieuws. Jeneverbesstruiken vormen een uniek leefgebied voor zeldzame soorten zoals diverse bijzondere mossen en paddenstoelen. Staartmezen en goudvinken broeden bij voorkeur in dichte struiken van jeneverbessen. Zo geeft een oude plant weer nieuwe kleur aan de natuur rond Roodzanden.